80. rocznica ostatniej deportacji na Sybir

80. rocznica ostatniej deportacji na Sybir

19 czerwca 2021 roku przy budynku Starostwa Powiatowego w Grajewie odbyła się uroczystość odsłonięcia tablicy upamiętniającej 80. rocznicę ostatniej deportacji ludności ziem grajewskich na Sybir.

1 września 1939 r. Polska znalazła się pod okupacją niemiecką. W 17 dni później nasze ziemie przejęli Rosjanie na mocy umowy Ribbentrop – Mołotow. Wybory zorganizowane przez nich 22 października 1939 roku do Rady Sowietów Zachodniej Białorusi miały zalegalizować zabór połowy Polski przez Rosję.28 października 1939 roku w Białymstoku ukonstytuowało się Zgromadzenie Ludowe Zachodniej Białorusi, które uznało włączenie Zachodniej Białorusi do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej; utworzono organa władzy sowieckiej, znacjonalizowano przemysł, banki, koleje, wprowadzono reformę rolną polegającą na odebraniu ziemi prawowitym właścicielom. Zgromadzenie Ludowe wysłało do Moskwy na V Nadzwyczajną Sesję Rady Najwyższej ZSRS 60-osobową delegację z wiernopoddańczą prośbą o włączenie zajętych ziem do Związku Sowieckiego. 2 listopada 1939 roku Rada Najwyższa ZSRS mocą dekretu włączyła „Białoruś Zachodnią” czyli ziemie sięgające po Ostrów Mazowiecką i Ostrołękę (które pozostawały pod władzą Niemiec) do Związku Sowieckiego. Upaństwowiono szkoły wprowadzając język białoruski. Z programu szkolnego usunięto łacinę, historię i geografię wprowadzając w zamian język rosyjski. W szkołach przeprowadzano rewizje w poszukiwaniu portretów zasłużonych Polaków i katolickich krzyży. Stalinowska polityka dążyła do wyniszczenia polskiej inteligencji, wojskowej kadry zawodowej, służb mundurowych, właścicieli ziemskich oraz osadników. Zaplanowano masowe deportacje na Syberię, które zatwierdzano na Kremlu a następnie przekazywano do realizacji przez NKWD.

Pierwsza deportacja polskich rodzin miała miejsce 10 lutego 1940 r. i objęła 139 500 osób. Wśród zesłanych znalazły się rodziny osadników wojskowych, byłych uczestników wojny 1920 r., służb leśnych a także uciekinierów z Rosji po wojnie domowej. Drugą deportację przeprowadzono 13 kwietnia 1940 r. Wśród deportowanych znalazły się m.in. członkowie rodzin żołnierzy zamordowanych w Katyniu.W kwietniowej wywózce znalazło się 70 osób ze Szczuczyna w wieku od 14 dni do 47 lat (studenci, politycy, rolnicy, funkcjonariusze straży granicznej, rzemieślnicy, nauczyciele, stolarz, kierowca) wraz z rodzinami. Z okolicznych wsi wywieziono rolników wraz z rodzinami: z Bzur – 5 osób, Chajnówki – 8 osób, Gutek – 5 osób, Gut – 3 osoby, Lipniku – 6 osób, Łempic – 5 osób, Kurek – 52 osoby, Niećkowa – 29 osób, Obrytek – 15 osób, Surały – 13 osób oraz ze Świdrów Awissa dwoje ziemian.

Łącznie ze Szczuczyna i okolic wywieziono 147 osób z których przeżyło 83 osoby, zmarło 50 osób zaś los 14 jest nieznany. Teoretycznie wysyłka miała odbywać się w godziwych warunkach, z zapewnionym wyżywieniem, opieką medyczną, opałem w wagonach. W rzeczywistości ludzi przewożono w towarowych, nieogrzewanych, zamkniętych wagonach bez jedzenia i wody. W trakcie podróży odnotowano bardzo wiele przypadków zgonów z wychłodzenia, głodu, chorób.Dwie następne deportacje miały miejsce w czerwcu 1940 oraz w czerwcu 1941 r.Głównym miejscem zesłania był Kazachstan (obwody: aktiubiński, akmoliński, kustanajski, pawłodarski, semipałatyński). Koordynantem było NKWD które jednocześnie było właścicielem deportowanych i przekazywało ich do pracy sowieckim instytucjom, pobierając 10% wypracowanego przez zesłańców zysku. Zesłańcom pozwolono wracać do Polski dopiero w roku 1946. Według Związku Sybiraków łącznie na Wschód wywieziono 1,3 mln osób. Nie wróciła co trzecia osoba z wywiezionych osób.

W uroczystości udział wzięli: poseł na Sejm Kazimierz Gwiazdowski, poseł na Sejm Jarosław Zieliński, senator RP Marek Komorowski, radna Sejmiku Województwa Podlaskiego Wanda Elżbieta Mieczkowska, Naczelnik Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Białymstoku dr Jarosław Schabieński, zastępca Naczelnika Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Białymstoku Magdalena Dzienis-Todorczuk, Dyrektor ds. Ekonomicznych Lasów Państwowych z Białegostoku Dawid Iwaniuk, dyrektor ARiMR Oddziału Regionalnego w Łomży Waldemar Szczesny, a także przedstawiciele lokalnych samorządów, jednostek i szkół.

Przedstawiciele środowiska Sybiraków uczestniczący w uroczystości odsłonięcia tablicy upamiętniającej 80. rocznicę ostatniej deportacji ludności ziemi grajewskiej na Sybir: Jadwiga Budna, Monika Golubiewska, Julia Krukowska, Helena Karwowska, Teresa Wieczorek, Irena Bućko, Barbara Krasnoborska córka Marii Wiszniewska, Mirosława Suławko córka Tadeusza Niedźwieckiego.
Posadzono dęby pamięci

Senator RP
Marek Adam Komorowski